مؤلفه‌های رقابت راهبردی چین – آمریکا
مؤلفه‌های رقابت راهبردی چین – آمریکا
انتقاد از اقدامات چین در مسائل داخلی مانند سین‌کیانگ، هنگ کنگ و یا موضوع تایوان، درخواست برای همکاری بیشتر در تحقیقات مربوط به شناخت منشأ ویروس کووید - ۱۹، اشاره به تهدیدات چین برای منافع امنیتی اعضای ناتو به دلیل افزایش اثرگذاری و سیاست جهانی پکن، ازجمله موارد اشاره شده در بیانیه‌های نشست گروه ۷ و ناتو بوده‌اند. علاوه بر آن گروه هفت بر ایده B 3 W
(Build Back Better World) توافق کردند که طبق بیانیه کاخ سفید، بستری برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت کشورهای درحال‌توسعه و بهبود زندگی آنان عنوان‌شده که تا سال ۲۰۳۵ به بیش از ۴۰ میلیارد دلار سرمایه احتیاج دارد.
از سوی دیگر آقای بایدن در این سفر تلاش نمود تا همه اصولی را که در سیاست خارجی به آن پایبند است، به نمایش بگذارد؛ او در این سفر اتحاد دو سوی آتلانتیک، همکاری در برابر تهدیدات مشترک، اعتقاد به نهادهای بین‌المللی، حقوق بشر، ترویج دموکراسی و مقابله با حکومت‌های غیردموکراتیک (البته به‌زعم سردمدارن آمریکا) و ژست حمایت از کشورهای ضعیف و در یک‌کلام «جهان گرای تمام‌عیار و آماده به رزم» را نشان داد. حال سوال این است که رقابت استراتژیک با چین چه مؤلفه‌هایی دارد و چه فاکتورهایی در این کنش و واکنش بیش از دیگر عوامل اهمیت دارند؟
از مجموعه اظهارنظرهای مسئولین و مقالات و سیاست‌نامه‌های اتاق‌های فکر آمریکایی و سیاست‌های چین، این‌گونه برمی‌آید که دولت آمریکا رقابت با چین در دو حوزه را در رأس برنامه‌ها قرار داده است:
الف) سرمایه‌گذاری در زیرساخت؛ و
ب) پیشرفت‌های فنّاورانه در موضوعاتی مانند هوش مصنوعی، نسل جدید اینترنت و مدارهای مجتمع (که به انقلاب صنعتی جدید تعبیر می‌شود).
روح حاکم بر هر دو زمینه مورد اشاره نزد دولتمردان آمریکایی، مقابله با حکومت اقتدارگرا و عدم ترویج آن در جهان و به‌نوعی پاسداری از دموکراسی تلقی می‌شود. کما آنکه وزیر امور خارجه آمریکا از اصطلاح «رقابت جهانی بین فنّاوری‌های دموکرات و خودکامه» سخن گفته است. در سمت مقابل، علاوه بر اظهارنظرهای رسمی مبنی بر مخالفت چین با بازی با حاصل جمع صفر و یا چندجانبه‌گرایی گزینشی ایالات‌متحده، نزد متخصصان چینی، پرداختن به سوال «کدام سیستم حکمرانی موفق‌تر عمل کرده است؟» در حال افزایش است. رئیس مؤسسه مطالعات چین دانشگاه فودان شانگهای، اخیراً در اظهارنظری اعلام کرده است که سیستم انتصابی - انتخابی چین بهتر از مدل انتخابی غربی عمل کرده و وقت آن رسیده غرب نوع حکومت‌داری خود را مورد بازبینی قرار دهد.
ایده B3W که در بالا به آن اشاره شد، برای مقابله با ایده پهنه - راه چین مورد توافق قرار گرفته و در بیانیه کاخ سفید نیز به آن اشاره شده است. هرچند برخی از سران کشورهای گروه هفت، مانند رئیس‌جمهور فرانسه و صدراعظم آلمان، هدف آن را مقابله با چین ندانسته‌اند. ایده پهنه – راه (یا یک کمربند – یک راه) (Belt- Road Initiative) ، ابتکار رئیس‌جمهور چین است که از سال ۲۰۱۳ به‌عنوان پیشران اقتصادی چین در دستور کار قرار دارد. تاکنون ۲۰۰ موافقت‌نامه بین چین و ۱۳۸ کشور و ۳۰ سازمان بین‌المللی در قالب این ایده به امضا رسیده و ۱۳۶ میلیارد دلار به مدت هشت سال سرمایه‌گذاری مستقیم چین در طرح‌های مرتبط بوده است. دولت آمریکا و متحدان نسبت به وابستگی همه‌جانبه (اقتصادی، سیاسی و فرهنگی) کشورهای همکار با چین در این ایده و ترویج حکومت اقتدارگرا نگران هستند. برقراری خط ریلی از شهرهای مختلف چین به کشورهای اروپایی و آسیای میانه، سرمایه‌گذاری در طرح‌های زیرساختی منطقه خلیج‌فارس، سرمایه‌گذاری در طرح‌های نفتی و گازی به‌ویژه در محیط پیرامونی ایران، تکمیل طرح‌های کریدور اقتصادی چین - پاکستان (CPEC) ، ساخت بندرها در سریلانکا و یونان با حق اجاره طولانی‌مدت، ارتباطات جاده‌ای و ریلی با کشورهای آسیای شرقی و طرح‌های زیرساختی در افریقا و موارد بسیار دیگر، ازجمله اقدامات چین در قالب ایده پهنه - راه هستند. اشاره بر این نکته مهم است که موقعیت ژئواستراتژیک و ژئو اکونومیک ایران می‌تواند به نقش‌آفرینی بیشتر کشورمان در این ایده و به‌ویژه در راه‌های مواصلاتی شرق به غرب کمک نماید؛ هرچند به عوامل متعددی ازجمله روابط خارجی پایدار، نگاه بلندمدت و راهبردی نزد تصمیم‌گیران کشور و رفع موانع همکاری با شرکت‌های خارجی وابسته است. در بخش رقابت فنّاورانه، هوش مصنوعی و مدارهای مجتمع نقشی بیش از سایر موارد دارند. سرمایه‌گذاری بالغ‌بر ۳۵ میلیارد دلار چین در ساخت این مدارها در سال ۲۰۲۰، اهداف تعیین‌شده در برنامه پنج‌ساله چهاردهم توسعه این کشور مبنی بر اختصاص ۷ درصد از تولید ناخالص داخلی به بخش تحقیق و توسعه در پنج سال آینده و اختصاص ۳۸۰ میلیارد دلار بودجه به این بخش در سال ۲۰۲۰، مختصات رقابت استراتژیک طرفین را بیش‌ازپیش نمایان می‌کند. در این حوزه، نقش تایوان به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده چیپ در جهان با در اختیار داشتن ۵۱.۵ درصد از تولیدات جهانی، اهمیت موضوع تایوان در کنار مسائل مربوط به موقعیت ژئوپلیتیکی این جزیره و قصد چین برای تحقق سیاست چین واحد و بازگرداندن تایوان به سرزمین اصلی را نشان می‌دهد.
بر این اساس، سرمایه‌گذاری در زیرساخت و پیشرفت‌های فنّاورانه دو مؤلفه اصلی رقابت طرفین هستند و در هریک از آن‌ها، بدون همراهی متحدان آمریکا، این رقابت برای واشنگتن منجر به شکست خواهد بود؛ همراهی و همکاری که دولت بایدن در پاسیفیک، آسیای شرقی و اروپا به‌صورت هم‌زمان به آن نیاز دارد. دولت بایدن از زمان به دست گرفتن قدرت، نشست مجازی سران کوآد (هند - آمریکا - استرالیا - ژاپن)، میزبانی از نخست‌وزیر ژاپن و سفر اخیر را به‌منظور جلب‌توجه همکاری متحدان در دستور کار داشته است. علاوه بر همراهی متحدان، بر این رقابت عواملی مانند بهبود اقتصاد جهان و پشت سر گذاشتن اثرات منفی کووید - ۱۹، فائق آمدن بر مشکلات داخلی، همراهی کامل متحدان آمریکا در این رقابت با توجه به پیوندهای اقتصادی و تجاری، قدرت گرفتن پوپولیسم در کشورهای مختلف به‌ویژه در کشورهای اروپایی و مانند آن اثر دارند
منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی
توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»
نظر شما :