بحران‌های جدید و آزمون سخت عربستان
آنچه طی هفته‌های اخیر، بازارهایِ نفتی از رهگذرِ مبارزه طلبیِ ریاض و مسکو به منظور تحکیم سیاست‌های نفتی خود و بحران آفرینیِ بازارهای بین‌المللی انرژی، شاهد آن بودند، و جدای از پشت پرده‌هایِ آشکار و پنهان آن و تسویه حساب‌هایی که دو بخش تولید کنندگان داخل و خارج از اوپک برای ذهن خود پرورانده بودند، ناظر بر این نتیجه بی‌سابقه بود که ایالات متحده به عنوان اصلی‌ترین حامی و دوشنده، شریک سیاسی، اقتصادی و نظامی دربار آل سعود، علناً به سمت فشارهایی بر ریاض برای خاتمه بخشی به بحران قیمت نفت در بازارهای جهانی، کشیده شد.
شیوع ویروس کرونا و آثار و تبعات آن در عربستان سعودی، که دارایِ ابعاد و نتایج نسبتاً متفاوتی نسبت به سایر کشورهای درگیر با این میهمان ناخوانده جهانی خواهد داشت، زمینه‌ای را برایِ حاکمان سعودی فراهم ساخت که با تحرکی فرصت طلبانه و بهانه قرار دادن پیام و درخواستِ دبیر کل سازمان ملل متحد، برای توقف همه درگیری‌ها در جهان، موضوعِ آتش بس در یمن را در یکی از حساس‌ترین مقاطع جنگ و محاصره این کشور مطرح سازند. و این درحالی بود که بر اساسِ اطلاعات موثق، مبارزان حوثی در مسیر نسبتاً همواری برای مقابله و هزینه‌مند‌سازی سیاست‌های متجاوزان سعودی و ائتلافِ همراه آن در یمن قرار گرفته‌اند.
در این چارچوب نگاهی از دریچه‌ای متفاوت، به تحولات پیش رو در عربستان سعودی و خصوصاً موضوعاتی که در ابتدایِ این نوشتار از آن‌ها یاد گردید، حائز اهمیت و توجه دستندرکاران حوزه عربی اسلامی غرب آسیا و خلیج فارس ضروری است.
در شرایطی که اکثر کشورهای جهان با وضعیت‌های کاملاً متفاوت و شاید هم کم و بیش مشابه‌ای، با بحران فراگیر کووید -۱۹ درگیر بوده و موضوعِ اطلاع رسانیِ برخی از این کشورها و مشخصاً عربستان سعودی مورد تردید‌های فراوان رسانه‌ای و افکار عمومی منطقه‌ای و بین‌المللی قرار دارد، نیویورک تایمز برپایه منابع پزشکی خود اعلام نمود حدود یکصد و پنجاه تن از شاهزادگانِ خاندان سعودی مبتلا به ویروس کرونا شده‌اند. از جمله شاهزاده «فیصل بن بندر بن عبدالعزیز»، حاکم ریاض و برادرزاده «ملک سلمان»، پادشاه عربستان، هم اکنون در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستانی بستری است. همچنین یکی از تجار کشورهای خلیج فارس که مرتباً به عربستان رفت و آمد دارد، اظهار داشته است که شخصاً مطلع است که یکی از شاهزاده خانم‌های سعودی در بیمارستان بستری بوده و شاهزاده‌های دیگری نیز بیمار هستند. این منبع همچنین اضافه کرده است که تماس‌های تلفنی زیادی دریافت نموده که همگی از شروع فراگیری ویروس کرونا خبر داده‌اند.
همچنین یکی از منابع نزدیک به روزنامه فرانسوی فیگارو نیز که با دربارِ آل سعود ارتباطاتی دارد، اظهار داشته که ویروس کرونا بیش از یکصد و پنجاه تن شاهزاده رژیم را که همگی در سطوح بالای مقاماتِ دربار قرار دارند، آلوده ساخته که این امر نزدیکانِ ملک سلمان و پسرش محمد بن سلمان ولیعهد را به شدت وحشت زده نموده و باعثِ اتخاذ تصمیمات تندی توسط آن‌ها شده است. در همین حال و در شرایطی که تا چند روز قبل هیچگونه آمار و اطلاعِ رسمی از شیوع و تلفات ویروس کرونا در یمن اعلام نگردیده است، ائتلافِ نظامی متجاوز به یمن به سرکردگیِ عربستان سعودی طی بیانیه‌ای اعلام نمود از روز پنج شنبه (۲۱ فروریدن ۱۳۹۹) نهم آوریل سال ۲۰۲۰ آتش بس دو هفته‌ای را در یمن به منظور جلوگیری از انتشارِ ویروس کرونا در این کشور به اجرا در می‌آورد. این تصمیم عربستان در قبولِ آتش بس در یمن در پاسخ به پیامِ دبیر کل سازمان ملل متحد که خواستارِ توقف تمامی درگیری‌ها در جهان به مناسبتِ شیوع ویروس کرونا شده بود، اتخاذ گردید و دبیر کل هم متعاقباً از بیانیه ائتلاف نظامی متجاوز در یمن به خاطر برقراری آتش بس در یمن استقبال نمود.
اگرچه پر واضح است که عربستان سعودی و هم پیمانانش در ائتلاف تجاوزکارانه‌شان در یمن، به صرف درخواست دبیرکل سازمان ملل متحد به قبول آتش بس دو هفته‌ای در یمن تن داده باشند، که در صورت پیرویِ مبارزان حوثی از آن می‌تواند، تمدید هم بشود، لیکن اصل قبول آتش بس از سوی ریاض در شرایط جاری تحولاتِ داخلی این کشور، عنصر قابل توجهی برایِ آن دسته از تحلیل‌گران و دستاندرکارانی است که بیش از پیش به سمتِ اتفاقات و حوادث غیر متعارفی که در عربستان در حال وقوع است، جلب می‌شوند.
در همین حال «مارتین گریفیت»، نماینده ویژه سازمان ملل متحد در امور یمن نیز با استناد به تصمیم ائتلاف تحت رهبری سعودی برای اجرای آتش بس در یمن، از دولتِ مورد حمایت ائتلاف سعودی و مبارزان حوثی درخواست نمود با حسن نیت و بدونِ هرگونه پیش شرطی، وارد گفت‌و‌گو با یکدیگر شده و از هرگونه درگیری اجتناب نمایند.
آیا حاکمان ریاض بعد از گذشت بیش از ۵ سال از آغاز تجاوز بی حاصلشان به یمن و در حالی که به نظر بسیاری از ناظران و آگاهان تحولات منطقه‌ای، حوثی‌ها با تسلط بر پایتخت و بسیاری از مناطق پرجمعیت یمن و پیشرفت‌هایِ اخیرشان، می‌توانند به عنوانِ برندگان جنگ یمن تلقی شوند، با بهانه قرار دادن بحران فراگیر ویروس کرونا و درخواستِ دبیرکل سازمان ملل، درصدند تا با عقب نشینی از یک درگیری ویرانگر در یمن، وسیله‌ای برای سرپوش نهادن بر شکستِ نظامی خود در این کشور و خروج آبرومندانه بیابند؟
البته حوثی‌ها روز قبل از اعلام آتش بس سعودی‌ها (۲۰ فروردین ۱۳۹۹)، لیستِ مفصلی از پیشنهادات خود را برایِ برقراری صلح در یمن اعلام کرده بودند که عمده‌ترین آن پذیرشِ سلطه آن‌ها بر یمن از سوی سعودی‌ها بوده است. اگر این امر بتواند مورد قبول ریاض قرار گیرد، که سخت به نظر می‌رسد، به منزله شکست قطعی عربستان و ائتلاف نظامی همراه این کشور در طول پنج سال گذشته در یمن بوده است.
تحول دیگری که در چارچوب تحرکات نظامی و اوضاع داخلی عربستان حائز توجه و اهمیت است، اعلام موافقت دولت کانادا برایِ فروش تسلیحات مورد درخواست و به تعویق افتاده سعودی است. روز ۹ آوریل (۲۱ فروردین ۱۳۹۹)، وزارت خارجه کانادا موافقت کشورش را با فروشِ ۱۴ میلیارد دلار تجهیزات جنگی که عمدتاً شامل زرهی‌هایِ سبک مورد درخواست ریاض بوده، اعلام کرد. کانادا در سال ۲۰۱۸ و به علت نقشِ ریاض در قتل «جمال قاشقچی»، روزنامه نگار معارض سعودی، و نیز دخالتِ ریاض در جنگ یمن، موضوع فروش تجهیزات نظامی به عربستان را به حالت تعلیق درآورده بود. «فیلیپ شامپاین»، وزیر خارجه کانادا در توجیهِ علت عوامفریبانه لغو ممنوعیت، اجرای قرارداد فروش خودروهای زرهی ساخت شعبه کانادایی شرکت آمریکایی جنرال دینامیک به عربستان را بهبود قابل توجه در متن قرارداد امضاء شده در سال ۲۰۱۴ بین ریاض و اتاوا اعلام کرد. بهبود اعلام شده از سوی دولت کانادا در متن قرارداد فروش تسلیحاتِ نظامی به عربستان، اعمال این بند در قرارداد جدید بوده که در صورت امتناع و تأخیر در صدور مجوز صادرات، به دلیل عدول از تضمین‌هایِ داده شده در مورد مصارف تسلیحات، کانادا مشمول پرداخت جریمه نمی‌گردد.
لازم به توضیح است که بر اساس قوانینِ کانادا در صورتی که خطر جدی در مورد به کارگیری کالاهای کانادایی برایِ اجرا یا تسهیل در اموری که در آن نقضِ شدید حقوق بین‌الملل در زمینه حقوق بشر وجود داشته باشد، آن کالا نمی‌تواند صادر گردد.
به دنبال اعلام نظر دولت کانادا در مورد فروش سلاح به عربستان سعودی و در حالیکه جرایم و اتهامات قبلی که مسبّب تعلیق بوده‌اند، همچنان متوجه عربستان است، برخی محافل سیاسی و رسانه‌ایِ کانادا به تصریح خاطرنشان کرده‌اند که وعده تحویل سلاح‌های کانادایی در قبالِ بسته بودن شیرهای نفت عربستان سعودی داده شده است. روشن است که این امر، با توجه به منشا آمریکاییِ تسلیحات مورد درخواستِ عربستان، می‌تواند اشاره مستقیم به عدول اخیر سعودی از مواضعِ بی‌منطقش در اوپک و پاداشِ پذیرش فشارهای آمریکا به ریاض تلقی گردد. همچنین در پاره‌ای از اظهارنظرهایِ حاشیه‌ای و تفاسیرِ تند انتقادی و سیاسی مطبوعاتی علیه دولت کانادا، نسبت به فروشِ اسلحه به عربستان و یادآوری مزاحگونه و طعنهآمیز این موضوع به غربی‌ها که حقوق بشر خوب است، ولی دلار به مراتب بهتر است، با لحن تلخی از «جاستین ترودو»، نخست وزیر کانادا به عنوان دوست وهابی‌های سعودی، به خاطر سلاح‌های فروخته شده به عربستان که غیرنظامیان یمن را به خاک و خون می‌کشد، تشکر شده است.
سخن پایانی این نوشتار به تصریح مجدد این نکته اختصاص دارد که تحولات و رخدادهای اخیر جامعه در حال تحولِ عربستان سعودی، بسیار قابل توجه بوده و شواهد حکایت از آن دارد که به‌رغم همه ولخرجی‌ها و شیردهی‌هایِ عربستان، موضوع گشوده شدن چندین حوزه درگیری‌های داخلی و خارجی در عربستان سعودی و نفوذ ویروس کرونا تا اندرونی‌هایِ دربار، تاب و توان زیادی از رژیم گرفته و با توجه به شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی دربارِ آل سعود راه و روش دیگری را برای تعاملاتِ آتی و کسب تضمین خارجی امنیت لازم دارد.
منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی
توضیح:
«گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»
نظر شما :