اهداف و پیامدهای امضای پیمان تعامل متفقین میان مسکو و باکو

دکتر «احمد کاظمی»، کارشناس حقوق بین‌الملل با بیان اینکه در سفر اخیر رئیس‌جمهور آذربایجان به مسکو بیانیه‌ای با عنوان بیانیۀ ائتلاف و یا تعامل متفقین برای اعلام اتحاد و همکاری راهبردی میان آن‌ها به امضا رسید، اظهار داشت: «این سفر از قبل برنامه‌ریزی نشده بود و حتی انجام آن پس از آغاز حملۀ روسیه به اوکراین را که به نوعی تأیید و حمایت از آن توسط باکو تلقی می‌شد، بعضاً به عنوان احضار به مسکو مطرح کردند و علاوه بر این، با توجه به اینکه در این اعلامیه بندهایی برای تغییرات ساختاری در روابط دو طرف در عرصه‌های مختلف در نظر گرفته شده، در کانون توجه تحلیلگران قرار گرفته است.»

تناقش آشکار با سیاست‌های گذشته

وی مباحث سیاسی، اقتصادی، انرژی، فرهنگی و نظامی میان دو طرف را از جمله مسائل مورد توجه در این بیانیه برشمرد و افزود: «به دلیل اینکه سیاست‌های جمهوری آذربایجان، خصوصاً از سال ۲۰۰۳ به بعد، بر مبنای دوری از روسیه و نزدیکی به غرب و رژیم صهیونیستی تنظیم می‌شد، انتظار امضای چنین سندی میان روسیه و جمهوری آذربایجان نمی‌رفت و تناقض آشکاری با سیاست‌های گذشته دارد.» دکتر کاظمی ضمن تشریح اقدامات و سیاست‌های ضد روسی جمهوری آذربایجان در سال‌های گذشته در حوزه‌های مختلف، در عین حال گفت: «در بند هفتم سند تعامل متفقین، بر شراکت راهبردی این دو کشور تأکید و در عین حال باکو متعهد شده از اجرای هرگونه شراکت راهبردی جدید و یا قبلی با کشورها که مغایر منافع روسیه باشد، خودداری کند. به نظر می‌رسد این بند، در مقابل بیانیۀ شوشا قرار گرفته که سال گذشته در سفر اردوغان به شوشا با تبلیغات فراوان میان ترکیه و جمهوری آذربایجان امضا شد و ائتلاف راهبردی میان دو طرف ایجاد کرد.»

این کارشناس حقوق بین‌الملل اضافه کرد: «بند یازدهم سند تعامل متفقین هرگونه فعالیت گروه‌های مخالف در خاک دو کشور را اعم از اتباع یا گروه‌های دیگر ممنوع می‌کند و در بند پانزدهم نیز جمهوری آذربایجان متعهد شده زمینۀ تولیدات مشترک نظامی با روسیه را در کشور خود فراهم کند. در واقع فرایندی که در سال‌های گذشته جمهوری آذربایجان انتخاب کرده بود که بر اساس آن اولویت خود را به همکاری‌های نظامی با رژیم صهیونیستی، ترکیه و ناتو داده بود از طریق این بند تغییر می‌یابد.» وی به تعهدات جمهوری آذربایجان به روسیه در حوزۀ انرژی و مدنظر قراردادن سود متقابل در آن‌ها اشاره کرد و گفت: «بر اساس این سند، جمهوری آذربایجان باید از پیگیری طرح‌های یک‌جانبه‌ای که در قالب منافع آمریکا و ناتو در سال‌های گذشته در خطوط انرژی منطقه در سال‌های گذشته شاهد بودیم، خودداری کند.» دکتر کاظمی با بیان اینکه این بیانیه آن چنان عجولانه تنظیم شده بود که علی اف، در کنفرانس مطبوعاتی خود تعداد مفاد آن را به جای ۴۳ بند، ۴۰ بند عنوان کرد و توسط پوتین اصلاح شد، ادامه داد: «کارشناسان و تحلیلگران جمهوری آذربایجان نیز همواره مطرح کرده‌اند که این کشور اساساً در سیاست‌های کلان خارجی خود مستقل محسوب نمی‌شود و همیشه سعی کرده با راهبرد موازنۀ مثبت و دادن امتیازات ویژه به بازیگران تأثیرگذار، شرایط را پیش ببرد.»

این نویسنده و پژوهشگر حوزۀ قفقاز و روسیه، تحولات اخیر در منطقه و شناسایی استقلال دونتسک و لوهانسک در جمهوری اوکراین توسط روسیه را باعث ایجاد واهمه در مقامات جمهوری آذربایجان و امضا سریع بیانیه متفقین عنوان کرد و افزود: «باکو نسبت به احتمال شناسایی استقلال منطقه خودخواندۀ قره‌باغ توسط روسیه در سال‌های آتی نگران است. براساس توافق‌نامه آتش بس در قره‌باغ نیز، عملاً با استقرار هزاران نیروی روسی برای پنج سال، روسیه این فرصت را پیدا کرده که زیرساخت‌های این منطقه را برای الحاق به خود و یا شناسایی استقلال فراهم کند.»

آغاز سیاست تنبیهی روسیه

وی با بیان اینکه روسیه شروع به تنبیه کشورهایی کرده که در سال‌های گذشته بی محابا به سمت ناتو گرایش یافتند، تصریح کرد: «مشخصاً کشورهای عضو پیمان گوام، شامل اوکراین، گرجستان، مولداوی و جمهوری آذربایجان، در صف اول این سیاست تنبیهی روسیه قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد با توجه به اقدامات روسیه در خصوص مولداوی، گرجستان و اوکراین، نوبت به قره‌باغ نیز خواهد رسید. باکو بر اساس این سند این تضمین را به روسیه می‌دهد که خط روابطی را که با ترکیه دنبال می‌کرد تغییر خواهد داد و امتیازات کلانی به روسیه می‌دهد تا فرمولی را که مدنظر دارد، دربارۀ قره‌باغ و حتی مناطق لزگی نشین در شمال جمهوری آذربایجان اجرا نکند.»

فرصت تاریخی روسیه در قره‌باغ

وی اضافه کرد: «رویکرد روسیه در حوزۀ اوراسیا و مناطق خارج نزدیک در سال‌های اخیر نشان می‌دهد، در صورتی که مسکو نتواند به صورت کامل بر حاکمیت کشورهای این حوزه تأثیر داشته باشد و مانع رویکرد غرب‌گرایی آن‌ها شود، تلاش می‌کند از نقاط ضعف آن‌ها، از جمله مناطق جدایی طلب، به عنوان کانونی برای استقرار نقطه‌ای خود استفاده کند. جمهوری آذربایجان می‌داند اگر روسیه دربارۀ این کشور نیز چنین تصمیمی داشته باشد، عملاً ناتو از ابزار مؤثری برای جلوگیری از آن برخوردار نیست. چون باکو خود زمینۀ حضور نیروهای روسی را در قره‌باغ فراهم کرده و این فرصت تاریخی برای روسیه فراهم شده است.» این تحلیلگر حقوق بین‌الملل دربارۀ امکان پیگیری اهداف جمهوری آذربایجان و ترکیه در خصوص ایجاد دالان ارتباطی با توجه به توافق اخیر با روسیه، گفت: «جمهوری آذربایجان بعد از جنگ ۴۴ روزه، به این جمع‌بندی رسید که ترکیه با استفادۀ ابزاری از جنگ قره‌باغ و با پوشش کمک به باکو برای آزادی اراضی اشغالی، عمدتاً اهداف خود را پیگیری کرده است. از جمله اینکه ترکیه با ایجاد دالان موهوم زنگزور، به امیال توسعه طلبانۀ تاریخی خود در منطقه جامه عمل می‌پوشاند.»

وی با بیان اینکه مقامات باکو دریافته‌اند، آنکارا به جای بحث بازگشت قره‌باغ به جمهوری آذربایجان به دنبال استفاده ابزاری از این مناقشه برای عادی‌سازی روابط با ارمنستان و حل مشکلات خود با این کشور است، گفت: «مقامات باکو بیشتر در حال آشنایی با واقعیت‌های ژئوپلیتیکی منطقه هستند و دریافته‌اند سیاست‌های بلندپروازانۀ ترکیه در قفقاز، خلاف منافع روسیه، چین و ایران بوده و باکو را در صف مقدم هزینه‌های قابل توجهی قرار خواهد داد.»

منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی

توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»