تشدید رقابت نظامی – اقتصادی قدرت‌های بزرگ در قطب شمال

مرتضی مکی- کارشناس مسائل اروپا: تاکنون توجه به ویژگی‌های جغرافیایی و آب‌وهو‌ایی این منطقه، حساسیت کمتری نسبت به قطب شمال وجود داشت؛ اما امروز با گرم شدن کره زمین و امکان استخراج ذخایر عظیم این منطقه باعث شده که کشورها به دنبال تعیین حوزه نفوذ امنیتی و اقتصادی خود در آنجا باشند.

کشورهای واقع در منطقه قطب شمال مانند روسیه، آمریکا، فنلاند، دانمارک و نروژ در خصوص چگونگی حضور در منطقه قطب شمال باهم رقابت نزدیکی دارند. تاکنون تلاش می‌شد که در چارچوب پروتکل‌های محیط‌زیستی همکاری‌های نزدیکی میان این کشورها وجود داشته باشد. چراکه همه بر این نکته تأکیددارند که هرگونه تلاشی برای استخراج ذخایر عظیمی که در بستر قطب شمال وجود دارد می‌تواند تبعات زیست‌محیطی بسیار عظیمی داشته باشد.

با در نظر گرفتن افزایش تنش میان روسیه و دیگر کشورهای هم‌مرز با قطب شمال در یک دهه گذشته، تلاش‌ها برای حضور نظامی در این منطقه افزایش‌یافته است.

روسیه چندین پایگاه نظامی بزرگ در این منطقه دارد و کشورهای غربی واقع در مرز قطب شمال چون آمریکا، فنلاند و نروژ با توجه به همکاری‌های امنیتی با یکدیگر در تلاش هستند تا حضور نظامی خود را در این منطقه محسوس‌تر و قدرتمندانه‌تر کنند.

یکی از این تحرکاتی که می‌تواند تنش در منطقه قطب شمال را افزایش دهد موضوع درخواست سوئد و فنلاند برای عضویت در ناتو است؛ کشورهایی که طی چند دهه گذشته می‌کوشیدند با اتخاذ سیاست بی‌طرفی روابط متعادلی با روسیه داشته باشند.

اکنون‌که روابط غرب با روسیه در چارچوب مفهوم امنیت و تهدید تعریف می‌شود و شاهد یک صف‌آرایی نظامی، سیاسی و اقتصادی بین غرب و روسیه هستیم به‌تبع این تحولات، تنش در قطب شمال نیز میان روسیه و کشورهای غربی افزایش پیدا خواهد کرد و به نظر نمی‌رسد دیگر با پروتکل‌های محیط زیستی بتوان این تنش را مدیریت و کنترل کرد. قطعاً طرف‌های درگیر در منطقه قطب شمال تلاش‌هایی را باهدف استخراج از ذخایر عظیم دریایی و بستر دریایی قطب شمال به کار خواهند گرفت. تاکنون سعی بر آن بود که ذخایر دریایی منطقه قطب شمال حفظ شود اما با افزایش تنش‌ها، تلاش‌ها برای بهره‌برداری اقتصادی از این ذخایر نیز قوت بیشتری خواهد گرفت.

یکی دیگر از این اقدامات می‌تواند واگذاری بخشی از حوزه نفوذ اقتصادی کشورهای قطب شمال به دیگر کشورهایی باشد که به دنبال بهره‌برداری اقتصادی از ذخایر دریایی و بستر دریایی قطب هستند. ازاین‌جهت چین بیش از دیگر کشورها به دنبال بهره‌برداری اقتصادی از ذخایر دریایی قطب شمال است و روابط نزدیک این کشور با روسیه فرصت مناسبی را برای حضور گسترده‌تر پکن در قطب شمال فراهم خواهد کرد.

این در حالی است که اتحادیه اروپا همواره تلاش کرده در نوع روابطش با روسیه حدی از تعادل و مرزبندی را حفظ کند و این سیاست باعث می‌شود کشورهایی که خواستار سیاست تهاجمی‌تری در قبال مسکو هستند با توجه به وابستگی‌هایی که ازنظر انرژی به روسیه دارند سیاست‌هایشان را تعدیل کنند؛ اما با حمله روسیه به اوکراین تمامی معادلات سیاسی، اقتصادی و امنیتی اروپا با روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی دچار تغییر و تحول شده و تقریباً تمام کشورهای اروپایی در جبهه مواجهه نظامی و اقتصادی با روسیه قرار گرفتند. درعین‌حال سیاست مهار روسیه در مرزهایش به موضع آشکار و جدی بروکسل در قبال مسکو تبدیل‌شده است. در حالیکه تا پیش از حمله روسیه به اوکراین ما شاهد شکاف عمیقی میان کشورهای اروپایی در چگونگی مواجه با روسیه بودیم.

در حال حاضر نیز قطب شمال با توجه به اینکه منطقه‌ای مرزبندی شده بین روسیه و کشورهای غربی است تحت تأثیر تغییر مناسبات روسیه با اتحادیه اروپا پس از حمله به اوکراین قرار گرفته است.

منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی

توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»